Το μεγάλο το «κλαμπ» των χρεοκοπημένων χωρών

Xρεοκοπία. Η λέξη που έχει γίνει «μόδα» το τελευταίο διάστημα και που στο άκουσμά της δημιουργούνται διάφοροι συνειρμοί. Ιστορικά, κρατικές χρεοκοπίες σημειώνονται από τότε που αρχίζει ο δημόσιος δανεισμός και πολλαπλασιάζονται την εποχή του βιομηχανικού καπιταλισμού. Η επίσημη μελέτη του ΔΝΤ μετρά 257 χρεοκοπίες κρατών από το 1824 – 2004.

Την περίοδο 1500-1800 στο ρόλο του «θύματος» βρέθηκαν οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις με τη Γαλλία να χρεοκοπεί 8 φορές και την Ισπανία 6. Το φαινόμενο βέβαια πήρε μαζικές διαστάσεις το....
19ο αιώνα εξαιτίας των πολεμικών συγκρούσεων και των οικονομικών κρίσεων. Στο διάστημα μεταξύ 1820-1870 μάλιστα συστήνονταν επιτροπές δανειστών οι οποίες διαπραγματεύονταν με τις κυβερνήσεις των χρεοκοπημένων κρατών προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος διακανονισμός. Ενώ από το 1870 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως πρακτική συμφωνίας κυριάρχησε η μεταφορά προς τους δανειστές δημόσιας περιουσίας (κρατικής γης ή σιδηροδρομικών δικτύων) ή ροών εισοδημάτων όπως φόροι και τέλη. Πρακτική που εγκαταλείφθηκε στο Μεσοπόλεμο.

Ντόμινο χρεοκοπιών όμως, είχαμε μετά το κραχ του 1929. Μόνο στα χρόνια 1932 – 1936, 17 χώρες κήρυξαν χρεοστάσιο ως προς τα εξωτερικά τους δάνεια και άλλες 7 έκαναν το ίδιο και για τον εσωτερικό τους δανεισμό. Τις ελπίδες για οικονομική ανάπτυξη και ευμάρεια που γεννήθηκαν μετά το Β’ παγκόσμιο Πόλεμο και τη Διάσκεψη του Μπρέτον Γούντς ήρθαν να διαψεύσουν οι πετρελαϊκές κρίσεις που ακολούθησαν. 52 χώρες ζήτησαν αναδιαπραγμάτευση των χρεών τους από το 1976 έως το 1989. Το τελευταίο και πιο πρόσφατο κύμα χρεοκοπιών έκανε την εμφάνιση του στην αυγή του αιώνα. Ως σύγχρονες μορφές διαχείρισης της αδυναμίας εξόφλησης δανείων αναδείχτηκαν είτε η χρονική αναδιάρθρωση του χρέους, δηλαδή η μετάθεση των ημερομηνιών λήξης των ομολόγων είτε το haircut.

Σε αυτές τις χρεοκοπίες την τιμητική της είχε η Λατινική Αμερική. Το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει 6 φορές από το 1830 με τελευταία το 2008. Ο αριστερός πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα κήρυξε μονομερή στάση πληρωμών απέναντι σ’ ένα δημόσιο χρέος που χαρακτήρισε «ανήθικο και παράνομο». Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε μια ριζική μείωση του χρέους και τα παλιά ομόλογα αντικαταστάθηκαν με νέα σε αναλογία 35 σεντς έναντι 1 δολαρίου. Η Ουρουγουάη επίσης το 2003 προχώρησε σε μια συναινετική επαναδιαπραγμάτευση του χρέους της, το οποίο μειώθηκε κατά 15% και η χώρα κατόρθωσε να γρήγορα να επανέλθει στις αγορές με υποφερτούς όρους δανεισμού.

Εκουαδόρ
Το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει ούτε μια, ούτε δυο αλλά έξι φορές από το 1830, οπότε και αποσχίστηκε από την Κολομβία και έγινε ανεξάρτητο κράτος, όντας εξαιρετικό παράδειγμα του πώς μια χρεοκοπία μπορεί να μην έχει σημαντικές συνέπειες για τους πολίτες της. Το μόνο που μένει είναι η σχέση αγάπης-μίσους μεταξύ της χώρας και των πιστωτών της, κάτι που αποτυπώνεται στα υψηλά επιτόκια που καλείται να πληρώνει όποτε ζητά δανεικά. Η πιο πρόσφατη χρεοκοπία της χώρας έλαβε χώρα πριν από μια διετία. «Έδωσα διαταγή να μην καταβληθούν τόκοι. Η χώρα κηρύσσει στάση πληρωμών», δήλωσε ο αριστερός πρόεδρός της, Ραφαέλ Κορέα, «αδειάζοντας» όσους επέλεξαν να επενδύσουν σε ομόλογα του Εκουαδόρ.

Τζαμάικα
Η Τζαμάικα ήταν η δεύτερη χώρα που χρεοκόπησε από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης το Δεκέμβριο του 2008, μετά το Εκουαδόρ, σύμφωνα με την έρευνα του διεθνούς οίκους αξιολόγησης Moody's, την οποία και πραγματοποίησε σε μια ομάδα 100 χωρών.

Σύμφωνα με την έβδομη ετήσια μελέτη που εκδίδει αναφορικά με το δημόσιο χρέος, οι τιμές των ομολόγων της Τζαμάικα βρίσκονται λίγο μετά τη χρεοκοπία, ενώ η πορεία του χρέους της χώρας είναι ολοένα και αυξανόμενη. Η απόδοση των ομολόγων φτάνει κοντά στο 90% (!), πολύ πάνω από τα ιστορικά υψηλά του 53% που είχαν άλλες χώρες που χρεοκόπησαν.
Αναφορικά με τις αξιολογήσεις των χωρών, ο οίκος παρατηρεί ότι το τελευταίο διάστημα το 70% των υποβαθμίσεων έχει πραγματοποιηθεί στην Ευρώπη και το 56% των αναβαθμίσεων στην περιοχή της Αμερικής. Μία σύγκριση ανάμεσα στη χρεοκοπία κράτους και επιχειρήσεων δείχνει ότι αυτές των χωρών είναι κατά μέσο όρο λιγότερες από αυτές των επιχειρήσεων. Ωστόσο, η σύγκριση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αντιπροσωπευτική, εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους των πρώτων.

Ουρουγουάη
Η Ουρουγουάη, αποκαλούμενη και «Ελβετία της νοτίου Αμερικής» προσβλήθηκε στο τέλος του 2002 από την κρίση που έπληξε τη γειτονική Αργεντινή.

Το ΑΕΠ βρέθηκε σε ελεύθερη πτώση (-12%), επιχειρήσεις έκλειναν, οι πολίτες έχαναν την εμπιστοσύνη τους στο τραπεζικό σύστημα. Η υποτίμηση του πέσο Ουρουγουάης και η δραστική μείωση των δημοσίων δεν άμβλυναν τις πιέσεις, με το δημόσιο χρέος να προσεγγίζει το 100% του ΑΕΠ (11 δισ. δολάρια), με μεγάλες λήξεις την περίοδο 2003-2004.

Για να εξασφαλίσει τη διατηρησιμότητα του χρέους και να μη χάσει την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές, η κυβέρνηση του Μοντεβιδέο πρότεινε τον Απρίλιο του 2003 εθελοντική «αναδιάταξη» (re-profiling) των 18 ομολογιακών εκδόσεών της, με επιμήκυνση των λήξεων για πέντε έτη, χωρίς μείωση του αρχικού κεφαλαίου ή των κουπονιών. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε σχετικά γρήγορα (τέλος Μαΐου) και το ποσοστό συμμετοχής των ομολογιούχων υπερέβη το 93%. Η Ουρουγουάη επέστρεψε στις διεθνείς αγορές τον Οκτώβριο του 2003, πέντε μήνες μετά την αναδιάταξη. Η οικονομία επέστρεψε σε αναπτυξιακή τροχιά το ίδιο έτος και το 2004 «έτρεξε» με ρυθμό 11%…

Γερμανία
Αλλά και η πανίσχυρη Γερμανία, έχει πει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», όχι μια, αλλά δυο φορές, μετά τους δυο Παγκόσμιους Πολέμους, για να αναδειχθεί τελικώς στην βιομηχανική υπερδύναμη που γνωρίζουμε.

Η Γερμανία χρεοκόπησε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1920, υπό το βάρος των αβάσταχτων πολεμικών αποζημιώσεων που κλήθηκε να καταβάλλει με βάση τη συνθήκη των Βερσαλλιών. Αυτό οδήγησε σε υπερπληθωρισμό στη χώρα, με αποτέλεσμα, «να μην μπορείς να αγοράσεις μια φρατζόλα ψωμί με ένα καλάθι γεμάτο χαρτονομίσματα».

Το τέλος του Β’ Παγκόσμιου οδήγησε ξανά τη χώρα στη χρεοκοπία, με τους συμμάχους να καταστρέφουν τις υποδομές και τα εργοστάσια της Γερμανίας. Χρειάστηκαν πολλά χρόνια σκληρής δουλειάς από τους Γερμανούς για να δώσουν στη χώρα κομμάτι της παλιάς της αίγλης, με τη Γερμανία να ορθοποδεί ουσιαστικά μετά τη δεκαετία του 1960.

Αυστρία
Έως το 1800 η Αυστρία είχε κηρύξει πτώχευση μόλις μία φορά, το 1796. Τον 19ο αιώνα όμως η Αυστροουγγαρία βρέθηκε πέντε φορές σε αδυναμία πληρωμών, με πιο σημαντική εκείνη του 1811, όπου η χώρα κατέρρευσε κάτω από το βάρος των πολεμικών εξόδων στο πλαίσιο των Ναπολεόντειων πολέμων.

Δανία
Αλλά και η κατά τ' άλλα ευημερούσα Δανία έχει κηρύξει πτώχευση. Ήταν το 1813 όταν εξαιτίας του ναυτικού πολέμου έναντι του Ηνωμένου Βασιλείου κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Η διάρκεια του πολέμου (ξεκίνησε το 1807) και το κόστος του, οδήγησαν τη Δανία σε οικονομική κρίση και στο τέλος κήρυξε στάση πληρωμών.

Πορτογαλία
Μέχρι το 1800 η Πορτογαλία είχε κηρύξει πτώχευση μόνο μία φορά το 1560. Ωστόσο, τον 19 ο αιώνα η μικρή ιβηρική χώρα οδηγήθηκε στη χρεωκοπία συνολικά πέντε φορές: 1828, 1837, 1841, 1852 και το 1890.

Τουρκία
Η Τουρκία (ακόμη Οθωμανική Αυτοκρατορία) κήρυξε για πρώτη φορά πτώχευση το 1876 πτώχευση. Ακολούθησαν οι στάσεις πληρωμών το 1915, το 1931, το 1940, το 1978 και τελευταία φορά το 1982.

Ρωσία
Η Ρωσία έχει κηρύξει συνολικά πέντε φορές χρεοκοπία: 1835, 1885, 1918, 1991 και το 1998. Η τελευταία κρίση οδήγησε στην αποδέσμευση του ρουβλίου από το δολάριο. Ωστόσο, η αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου βοήθησαν τη χώρα να αποπληρώσει γρήγορα τα χρέη. Μάλιστα το 2006 η Ρωσία είχε απαλλαγεί από όλα τα δάνειά της.

Αγγλία
Όμως η Γερμανία δεν είναι η μόνη χώρα που χρεοκόπησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο. Η Αγγλία έδειξε πώς ακόμη και οι νικητές ενός πολέμου μπορούν να έχουν σημαντικές απώλειες. Άρθρο των New York Times το 2006 τόνιζε ότι η Αγγλία μόλις ολοκλήρωσε την αποπληρωμή δανείου 4,34 δισ. δολ. από τις ΗΠΑ που είχε λάβει το 1945. Σε σημερινά χρήματα, τα 4,34 δισ. δολ. του 1945 αντιστοιχούν σε 140 δισ., ένα ποσόν διπλάσιο από τη συνολική αξία της τότε βρετανικής οικονομίας. Η Αγγλία στάθηκε στα πόδια της σχετικά γρήγορα, επωφελούμενη από την προνομιακή σχέση της με τις ΗΠΑ, το γεγονός ότι αποτελούσε διεθνές εμπορικό κόμβο, αλλά και της φθηνές πρώτες ύλες που εξασφάλιζε από τις αγγλόφωνες αποικίες και πρώην αποικίες της.

Γαλλία Και η Γαλλία, μια ακόμη σύγχρονη υπερδύναμη, έχει χρεοκοπήσει οκτώ φορές, σε εποχές που η χρεοκοπία δεν είχε τη σημερινή της έννοια, την περίοδο 1500– 1800. Τα κρατικά χρέη ήταν σύνηθες φαινόμενο στα χρόνια του μεσαίωνα και της αναγέννησης, καθώς οι κυβερνήσεις χρηματοδοτούσαν πολεμικές επιχειρήσεις και ταξίδια εξερευνητών, όμως τα οφέλη από τις αποικίες ήταν πολλαπλάσια –και πιο μακροχρόνια. Μια από τις χρεοκοπίες της Γαλλίας, στα τέλη του 1700, οφείλεται στην ευρεία χρηματοδότηση του πολέμου των ΗΠΑ για την ανεξαρτησία τους από τους Άγγλους.

Ισπανία
Η Ισπανία, μια ακόμη από τις υπερδυνάμεις των παλαιότερων εποχών, είχε χρεοκοπήσει, υπό την έννοια αθέτησης των οικονομικών της υποχρεώσεων, επτά φορές μόνο το 19ο αιώνα, ενώ κατέχει την πρωτιά σε αυτό τον τομέα, όντας η πρώτη χώρα στην ιστορία που κήρυξε χρεοκοπία το 1557.

Αργεντινή
Η Αργεντινή μετατράπηκε σε νεοφιλελεύθερο εργαστήρι για μια δεκαετία με τις συνταγές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας και οδηγήθηκε στην οικονομική κατάρρευση το 2001. Το ποσοστό του ΑΕΠ της μειώθηκε κατά 22% και το 60% του πληθυσμού της βρέθηκε κάτω από τα όρια της φτώχειας. Οι ξένες τράπεζες απέσυραν τα αποθεματικά τους, ο πρόεδρος Ντε λα Ρούα δέσμευσε τις καταθέσεις των πολιτών και ξέφυγε από την οργή του λαού μόνο με ελικόπτερο! Μετά από μια μακρά περίοδο πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής εξέγερσης, ο νέος πρόεδρος της χώρας Νέστορ Κιρτσερ κήρυξε το 2002 στάση πληρωμών στο χρέος πετυχαίνονται μια διαγραφή της τάξης του 75%. Η χώρα με την υποτίμηση του νομίσματος της, την τόνωση των εξαγωγών και την προστασία της εργασίας κατόρθωσε σταδιακά να ισορροπήσει. Οι αγορές όμως δεν ξεχνούν και την εκδικούνται με επιτόκια δανεισμού ύψους έως και 15%.

Νότια Αμερική
Η Νότια Αμερική ήταν το 19ο αιώνα ο παράδεισος των χρεοκοπιών. Η Βενεζουέλα κήρυξε χρεοστάσιο συνολικά έξι φορές, ενώ Η Κόστα Ρίκα, η Ονδούρα, η Κολομβία και η Δομινικανή Δημοκρατία από τέσσερις φορές. Οι περισσότερες περιπτώσεις σχετίζονταν με τους πολέμους της ανεξαρτησίας. Παρόλα αυτά τον 20ο αιώνα οι χρεοκοπίες διαδέχονταν η μία την άλλη. Η Βενεζουέλα κήρυξε χρεοκοπία τέσσερις φορές: 1983, 1990, 1995 και το 2004. Αντίστοιχη ήταν και η εικόνα στην Κόστα Ρίκα: 1901, 1932, 1962, 1981, 1983 και 1984. Μάλιστα, η Βραζιλία κήρυξε πτώχευση επτά φορά.


Ουκρανία
Η αναδιάρθρωση του ουκρανικού χρέους έλαβε χώρα σε τέσσερις φάσεις την περίοδο 1998-2000, καλύπτοντας 2,5 δισ. δολ. εξωτερικού χρέους (Εurobonds) και 300 εκατ. εγχώριου χρέους. Την «επιλεκτική» αναδιάρθρωση του εγχώριου χρέους που κατείχαν τράπεζες τον Αύγουστο του ’98 ακολούθησε η αναδιάρθρωση δύο μεγάλων εκδόσεων που κατείχαν ξένοι επενδυτές το επόμενο δίμηνο και μία περαιτέρω αναδιάρθρωση τον Ιούνιο του 1999. Μετά από αυτές τις αποσπασματικές κινήσεις, επιχειρήθηκε μία πιο συνολική προσέγγιση του θέματος το 2000: Στις αρχές του έτους, το υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε την μη αποπληρωμή ομολόγων σε δολάρια με κουπόνι 16,75% και πρότεινε την ανταλλαγή τους με νέους τίτλους σε δολάρια ή ευρώ, με επταετή περίοδο χάριτος (καταβολή μόνο τόκων) και χαμηλότερα κουπόνια. Στο τέλος του Μαρτίου 2000, το 90% των ομολογιούχων συναίνεσε στην αναδιάρθρωση και αποδέχθηκε τους νέτους τίτλους, με ονομαστική αξία 50% αυτής των ομολόγων που αντικαταστάθηκαν.

Ελλάδα
Ούτε μία, ούτε δύο αλλά πέντε φορές έως τώρα έχει χρεοκοπήσει το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Επειδή όμως τα παθήματα δεν έγιναν μαθήματα, η Ελλάδα φλερτάρει πάλι μ’ αυτό το ενδεχόμενο κατά το «επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως». Ο εξωτερικός δανεισμός με επαχθείς όρους συνοδεύει το ελληνικό κράτος από τα πρώτα του βήματα με την αναγνώριση της εθνικής του υπόστασης μετά την Επανάσταση του 1921. Από τα περιβόητα «δάνεια της ανεξαρτησίας» το μεγαλύτερο μέρος σπαταλήθηκε όχι για τις ανάγκες του λαού αλλά για την προπληρωμή τόκων και προμηθειών στα χρηματιστήρια της Ευρώπης. Το 1827 ο Ιωάννης Καποδίστριας απευθύνει έκκληση στις Μεγάλες Δυνάμεις για χορήγηση νέου δανείου αλλά αυτές δεν ανταποκρίνονται. Η διοίκηση αδυνατεί να εξυπηρετήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις και οδηγείται στην πτώχευση.

Η έλευση του Οθωνα συνοδεύτηκε από την παροχή νέων δανείων, τα οποία για μια κόμη φορά χάθηκαν στα γρανάζια της κρατικής γραφειοκρατίας και στην αποπληρωμή των παλιότερων δανείων. Το 1843, τα οικονομικά μεγέθη της χώρας ήταν τόσο ισχνά ώστε η εξόφληση του χρέους μην είναι εφικτή. Ο Οθωνας κήρυξε επισήμως πτώχευση και ξεκίνησε νέες διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες. Υπό την καθοδήγηση τους θέσπισε μια σειρά από μέτρα όπως περικοπές μισθών (για την πρόκληση φαινομένων déjà vu δεν ευθυνόμαστε εμείς) πυροδοτώντας την κοινωνική δυσαρέσκεια. Στις 3 του Σεπτέμβρη (τυχόν συνειρμοί ως προς την ημερομηνία είναι παραπλανητικοί), όταν στο Λονδίνο υπογραφόταν η συμφωνία για τις οφειλές της Ελλάδας, στην Αθήνα ο λαός περικύκλωνε το παλάτι.

Το 1857 συστήνεται η επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου για την εξεύρεση πόρων προκειμένου να εξοφληθεί το ελληνικό χρέος. Σ’ αυτά τα πλαίσια εκχωρούνται τα έσοδα από τα κρατικά μονοπώλια, το φόρο καπνού, τα έσοδα φορολόγησης και τους τελωνειακούς δασμούς. Το χρέος όμως διογκωνόταν εξαιτίας των πολεμικών αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν με την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας και της σταφιδικής κρίσης που έπληξε τις εξαγωγές. Η αναφώνηση του «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» το 1893 από το Χαρίλαο Τρικούπη είναι γεγονός. Αντίρροπες τάσεις ξεπήδησαν στην ελληνική κοινωνία, από την μια οι πρώτες μεγάλες εργατικές κινητοποιήσεις, όπως των μεταλλωρύχων στο Λαύριο και από την άλλη η εθνικιστική ιδεοληψία που κατέληξε σε πολεμική σύρραξη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Κρήτη. Μαζί με τη στρατιωτική πανωλεθρία από τον τούρκικο στρατό το 1897, ήρθε και η πανωλεθρία της αναιμικής ελληνικής οικονομίας.

Το κραχ του 1929 επηρέασε και την οικονομία της Ελλάδας προκαλώντας δραματική μείωση των εξαγωγών. Η δραχμή στο μεταξύ είχε επανέλθει στον «κανόνα χρυσού» και συνδέθηκε με το αμερικάνικο δολάριο. Η κατάρρευση των παγκόσμιων αγορών ανάγκασαν τη χώρα να εγκαταλείψει το 1932 τον «κανόνα χρυσού», χωρίς ωστόσο να κατορθώσει να αποτρέψει την 5η χρεοκοπία. Το Μάιο του 1932 ο Βενιζέλος ανακοινώνει την πτώχευση και τη στάση πληρωμών στο εξωτερικό χρέος. Η τεταμένη περίοδος που ακολούθησε με σκληρές απεργίες και πολιτική αστάθεια τερματίστηκε με τον πλέον δραματικό τρόπο, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου.
badmoney